نجات محیط زیست، نجات آزادی و انسانیت

سما آزادیخواه

امروزه مسئله محیط زیست به یکی از مسائل پیچیده اساسی جامعه تبدیل گشته است. با پیشرفت تمدن مردسالار، در جامعه مشکلات زیادی از جمله آزادی، ذهنیت، اقتصاد، زن، دین و …بوجود آمد. اما مشاهده میگردد که در جامعه تاریخی قبل از ظهور کاپیتالیزم مسائلی اینگونه و تا این حد وجود ندارد . پس اگر در پی یافتن جواب پرسش ” چرا تا قبل ازظهور کاپیتالیزم اینگونه مسائل وجود نداشت، اما با آن ایجاد گشت؟” باشیم، برای شروع بحث مناسبتر خواهد بود. همچنین برای پاسخهایی که می یابیم، به معنای از جای درست شروع کردن خواهد بود.

تا زمان ظهور کاپیتالیزم انسان طبیعت را زنده و ارگانیک میدید.هیچ اندیشه یا حرکتی که طبیعت را زیرسلطه و حاکمیت خود ببرد وجود نداشت.طبیعت به مانند مادری که انسانیت را در آغوشش میپروراند و نیز به عنوان سرچشمه اساسی زندگی دیده میشد.براساس این دیدگاه بیشتر کارها و تولیدات، روی زمین انجام میگرفت. محصولی که زمین تولید میکرد، مازاد بر مصرف تغذیه انسانیت بود. صنعتکاری به مثابه کاری که گروههایی از جامعه از راه آن تأمین درآمد میکردند، همگام با تولید پیشرفت میکرد. لیکن بیشتر به تولید از راه خاک اهمیت میدادند، این کار به شکل مناسبی انجام میگرفت واز آن محصولات دیگری تولید میکردند( آسیاب میکردند،میپختند ، ابزار کار و … درست میکردند).

زندگی به طور کلی بر روی خاک و پیرامون طبیعت ادامه می یافت. محاسبه فصل، ماه، روز و شب برطبق کشاورزی انجام میگرفت. عید، جشن، ازدواج بر اساس برکت طبیعت انجام میگرفتند.در اجتماع  بخشی کوچک محصول مازاد را استثمار کردند و میخواستند سود بیشتری بدست آورند. درواقع اقتدار به شکل کلی با استثمار محصول مازاد بوجود آمد.

با همه تولیدات زن تمدن ایجاد گشت.با پیشرفت کاپیتالیزم علم و تکنیک آن هم با سرعت پیشبرد یافت. در علم پوزتیو که پیشاهنگ آن  راجرباکون و رنه دکارت بودند پیشرفتهای غول آسا و پیشرفتهای تکنولوژیک زیادی ایجاد گشت.تحت نام کشف اسرار طبیعت، بر روی طبیعت حاکمیت ایجاد گشت. با پیشرفت این ذهنیت زن روبروی ضربات کشتن گردید. تحت نام شکار جادوگران صدها هزار زن دانشمند و حکیم(که بخشی هم مرد بودند) به قتل رسیدند. همچنین علمی که درطول تاریخ باپیشاهنگی زن ایجاد گشت تحت سلطه و اقتدار مرد قرار گرفت.

بعد از آنکه روشها و سنتهایی که روی یک خط راست پیشرفت کردن و هر چیزی را بیجان دیدن همه‌گیر شدند، علوم پوزتیویستی مانند فیزیک، شیمی، ریاضی و بیولوژی بر علوم اجتماعی مانند تاریخ، فلسفه، هنر، روانشناسی، جامعه شناسی و… ارجحیت یافت وعلم به علم پرستی تبدیل گشت.پوزتیویستی که انسان و همه چیزهای درون طبیعت را به عنوان شی دید و از هم منفصل کرد، مثل کابوسی بر روی ذهنیت انسانیت قرار گرفت.

به عنوان ایدئولوژی اساسی کاپیتالیزم، ملیت پرستی، دین پرستی، دولت ملت و صنعتگرایی به ایدئولوژی قتل عام و کشتن انسان و مادر طبیعت تبدیل گشت. علم و تکنولوژی، صنعتی سازی(اندوستریالیزم) را نیز وسعت داد. به کاربردن خاک جای خود را به تکنیکهای تولیدی کارخانه و کارگاهها داد. سرمایه دار و قسمی آریستوکرات به طبقه بورژوا و شهری تبدیل گشتند و با پیشرفت سریع صنعت گرایی، خواستند سود بیشتری بدست بیاورند. بورژوایی که پیشاهنگ طبقاتی ایجاد صنعتگرایی بودند با یکه تازی عظیمی، اسب وحشی کاپیتالیزم را تازاندند.

بعد از اینکه تولید به کلی به کارخانه ها سپرده شد، شهر برای مردم کارگر و فقیری که در روستا و بیابان زندگی میکردند و منبع درآمدی نداشتند به جایی جذاب تبدیل گشت. طی ده سال جمعیت شهرها از صدهزار به ملیونها رسید. همچنین پدیده شهری گشتن بر روی سیر تاریخ هم پدیدار گشت و تخریب وسیع محیط زیست از آن موقع شروع گشت.

ایدئولوژی لیبرالیزم که کاپیتالیزم را سرپا نگه میداشت، به ایدئولوژی محبوب سلطه گرانی تبدیل گشت که در راه منفعت های شخصی خود، در همه جامعه و طبیعت تخریب انجام دادند و به نابودی کشاندند. قسم کوچکی از سلطه گران که طمع سود چشمانشان را کور کرده و هیچ مبدأ اخلاقی را اساس نگرفتند، طبیعت را به گونه ای تخریب کردند که یکبار دیگر امکان زنده گشتنش نباشد و نتواند به وضع اولش برگردد.

تحت نام بدست آوردن مواد خام جایی که پانگذاشته اند و استعمار نکرده اند، در دنیا باقی نمانده است. با قطع درختان، جنگلهای وسیع را به بیابان تبدیل کردند. پسماندهای شیمیایی سمی کارخانه ها را به رودخانه، رود و دریاها ریختند و آبهای زیرزمینی را کثیف کردند. هر جانداری که از آن آبها خورد و رفع تشنگی کرد، اینگونه سم وارد بدنش گشت.

تاکنون در تاریخ طبیعت تنها بلایای طبیعی مثل یخبندان، خشکسالی و سیلاب، نسل چند گونه جانداران را از بین برده بودند.اما بعد از اینکه مواد شیمیایی در تولید و سمپاشی( بویژه در زراعت) بکار رفت، نسل دهها و صدها حشره، ماهی، کرم، پرنده و… از بین رفت و ریشه کن شدند.

مواد شیمیایی که برای کشتن کرمها و جانورانی که به زراعت ضرر میرسانند، به کار میروند، تأثیرات مخربشان در همه طبیعت باقی ماند. ونیزتأثیر این مواد تا مدتی محدود  برای امحاء این جانداران مؤثر بود و بعد از مدتی کوتاه آن کرمها و جانوران در مقابل این مواد مقاومت نشان دادند.

ماده شیمیایی ( د.د.ت ) بر روی بدن انسان مضرات ماندگاری میگذارد و در بسیاری از مناطقی که بکار رفته چرخه طبیعت را به شیوه ای جدی برهم زده است.در سال ۱۹۶۲ این ماده در آمریکا ممنوع گشت، اما همان ماده شیمیایی در کشورهایی که براساس ذهنیت سلطه گر غرب به عنوان کشورهای جهان سوم دیده میشوند، خرید و فروش میشود. انسان میتواند همین نمونه کوچک و جالب را درباره سیاست سلطه مواد که با طمع سود زیاده، سلامت جامعه و طبیعت را نادیده میگیرند، نشان دهد.

طبیعتی که چرخه آن را وارونه کردند، با خشکسالی، بیابان گشتن، سیلاب و توفان نسبت به ما عکس العمل نشان داد، و در واقع انتقام خود را از ما میگیرد و هزاران انسان از گرسنگی میمیرند. در اساس، همه اینها نتیجه سیاستهای کشورهای امپریالیست است. بدون شک انسان نباید فراموش کند که مسائل محیط زیستی تنها از صنعتگرایی(اندوستریالیزم) سرچشمه نمیگیرند. سلطه گری به مثابه بازیگر اصلی در این مسئله در سیر تاریخ نقش آفرینی میکند.

این تاریخچه کوتاه  “مسائل اکولوژیک که در رأس مسائل اجتماعی می آید، برای درک اصل مسئله به صورت خلاصه تقدیم گشت. زمانی که  طبیعت زنگ مصیبت را به صدا درآود، بخشهای حساس، دمکرات، روشنفکر، انتللکتوئل، آنارشیست و فمنیست در مقابل این منظره خطرناک، مسئله را به عنوان مسئله اکولوژیک، تعریف کردند. همچنین مسائل اکولوژیک در مباحث جهان جای گرفت و در دویست سال اخیرتقریبا به یکی از موضوعات اصلی همه علوم اجتماعی بدل گشت.

با اینکه از جنبه فلسفیک ، آنالیز و تحلیل وسیع تبدیل گشته و تحقیقات انتللکتوئل زیادی گردآوری گشته، تا به امروز نیز از قتل عامهایی که از جانب سلطه گری تمدن انجام میگیرند، ممانعت به عمل نیامده است.تلاشهای انجام گرفته کم هستند و از چند اصلاحیه قانونی بیشترنیستند. چه روشهای علوم اجتماعی که منفصل بحث میکنند و ریشه از منابع غربی میگیرند، چه بخش تئوریک- کرداری، چونکه کم و محدودند، نمیتوانند تأثیرگذار باشند و بازسازی را بوجود بیاورند.

ژنئولوژی با نقد وسیع علوم اجتماعی، مدعی ایجاد فلسفه، هنر و علم زن و زندگی است. در این باره یکی از مسائل اساسی اجتماعی، یعنی اکولوژی را در معنایی وسیع به بحث روز تحقیقات و مبارزات خود تبدیل میکند. در مقابل شهر سازی، شهرهای اکولوژیک، در مقابل اندوستریالیزم، صنعت سازگار با محیط زیست، در مقابل تکنولوژی روبات ،فاکتورانسانی؛ با پیشنهاد جامعه اخلاقی  سیاسی و کومینال در عرصه روشنفکری و زندگی برای اینکه دارای جایگاهی مناسب گردد دارای شناسه قوی است.

ما باور داریم که اگر کلیت علوم اجتماعی اساس گرفته شود، بویژه با تحلیلات فلسفیک علم اتیک و استاتیک پرسپکتیوهایی  داده شود،  مبارزه اکولوژیک میتواند نتیجه ای مؤثر داشته باشد. جامعه ای که اخلاقی و سیاسی نباشد، بدین معناست که آینده خود را در اختیار سلطه گرایی  گذاشته است. جامعه ای که درباره مدیریت، طبیعت، آب، هوا، خوردن و آشامیدن دارای فکر وایده نباشد ودر این باره فعالیتی نداشته باشد و واکنشهای  بجا ولازم را اتخاذ نکند، نابود خواهد شد. جامعه ای که جایگاهی نداشته باشد چگونه زندگی کند؟

اگر انرژی و پولی که برای حذف نتایج مسائل زیست محیطی خرج میگردند در چاره یابی مسئله به کار برده شوند، بهتر تأثیرگذار خواهند بود. تحقیقاتی که درباره سرطان انجام میگیرند نمونه بسیار جالبی است. شهری گشتنی که دلیل اصلی سرطان است، به شهرهای اکولوژیک تبدیل گردند، میتواند به شیوه ای کارامد از بروز سرطان جلوگیری کند.

زنی که از نو با خاک، گیاه، حیوانات و تولید کشاورزی ارتباط ایجاد کند، میتواند جامعه خود را نجات بخشد. با آشتی با طبیعت، در جامعه مسائلی مانند گرسنگی و بیکاری باقی نمیمانند. این یک حقیقت جالب است که در جامعه ای که زن با یکسانی و آزادی زندگی نکند و نتواند در سیاست جای گیرد،  مسائل زیست محیطی مزمن گشته و به هیولا تبدیل میگردند و جامعه را به سوی نابودی میکشانند.